YALNIZ VE YENİK ADAM (Enver Paşa)

YALNIZ VE YENİK ADAM
(İSMAİL ENVER PAŞA)
İttihat ve Terrakki'nin güçlü ve muktedir ismi ve kudretli adamı İsmail Enver Paşa 1881 yılında İstanbul'da memur bir babanın oğlu olarak dünyaya geldi.
İsmail Enver paşa için yaşadığı dönemden günümüze kadar yaptıklarıyla ilgili pek çok yorum yapılmış ve bir çok kitap kaleme alınmıştır. Bunların en meşhuru Şevket Süreyya Aydemir'in 1960'ların sonuna doğru, kaleme aldığı Makedonya'dan Orta Asya'ya Enver Paşa adlı büyük eserdir.

Enver paşa Soğukçeşme Askeri rüştiyesinde tahsil gördü. 1903 yılında Harp Akademisinden kurmay Yüzbaşı rütbesiyle mezun oldu. Daha sonra Selanik'te bulunan 3. Orduya atandı? İsmail Enver paşa 1906 yılında ise Binbaşılığa terfi etti. Bundan sonra da Evner Paşa'nın önlenemez yükselişi devam etti. İttahat ve Terakki cemiyetinin kurulmasına arkadaşlarıyla birlikte öncülük etti ve 2. Meşrutiyetin ilan edilmesinde büyük rol, hatta baş rol oynadı.

İttihat ve Terakki cemiyetinin Talat, Enver ve Cemal triosu ilk önce 1909 yılında Sultan Abdülhamid Han'ı saltanatından indirerek hal ettiler. Hürriyet kahramanı Enver Paşa kısa bir zamanda İmparatorluğun tek söz sahibi olan genç, inançlı ve muktedir komutanı; hem kaderci, hem de kaderini kendi yarataran adam olarak artık tarih sahnesindedir. Enver Paşa daha çok komitacı ve örgütcüdür, liderlik gibi bir mükenmeliyetciliği yoktur. Teşkilatcılıkta ki başarısı onu güçlü kılan yegane ve tek özelliğidir. Almanların dediği Enverland ülkesi, işte bu durumun bir göstergesidir.

1908'de Genç Türklerin ihtilali ile yıldızı parlayan Enver paşa'nın hızlı yükselişi 1913 yılında Babali Baskını (23 Ocak1913) ile birlikte Yarbaylık'tan Albay'lığa terfi etmesiyle birlikte başlamıştır. Talat ve Enver Paşa'nın başını çektiği İttihat ve Terakki cemiyeti üyeleri tarafından, Hükümet binası ve Babıali'nin basılmasıyla gerçekleştirilen iktidara karşı yapılan askeri bir darbedir bu yapılan? Gerçekleştirilen bu baskında Harbiye Nazırı Nazım paşa öldürülmüş, sadrazam Kamil paşada zorla istifa ettirilmiştir. Darbe sonrası İttihat ve Terakki iktidarı ele geçirmiştir. 11 Haziran 1913 de Selanik’teki 3.Ordunun komutanı Mahmud Şevket Paşa, İttihatçı olmamasına rağmen bu cemiyetle birlikte hareket etti. Onun genel komutanlığındaki 2. ve 3. Ordulardan müteşekkil “Hareket Ordusunun'' komutanı harbiye Nazırı daha sonra Divan yolun'da bir suaikast'e kurban gider. Dönemin karanlık ve kirli işlerinin arkasında hep İsmail Enver paşa vardır?

Sadrazamlığa getirilen Sait Halim Paşa sayesinde Enver Paşa artık merdivenleri çok hızlı bir şekilde çıkacaktır? Bu durum o zaman kendisinin Harbiyeden sınıf arkadaşı olan Mustafa Kemal Paşa'yı bile rahatsız edecektir. Sadrazam Sait Halim Paşa'nın huzuruna çıkakarak, çok ciddi bir asker gibi topuk selamıyla, kendisinin Harbiye Nazırlığına Enver Paşa atanmasını talep eder. O mesajı vermiştir artık gereğinin yerine getirilmesini beklemektedir. Daha rütbesi Yarbay'dır talimatını vererek dışarı çıkar? 1913 yılında daha Yarbay rütbesindeyken, geçmiş dönem başarıları ile 1912 yılın da bulunduğu Trablusgarp'ta İtalyan'lara karşı mücadele ettiği için önce Albay'lığa daha sonra da Edirne'yi düşman işgalinden kurtarması sonucunda 19 gün sonra 1 Ocak 1914'de Paşalığa yükselerek kabineye Harbiye Nazırı olarak girer. Bu kadar kısa sürede böyle önemli bir göreve getirilmek için yapılanların önemi de ortadadır.

Enver Paşa Genel kurmay başkanlığında bir süre sonra Başkumandan vekilliği yetkilerini elinde toplar. Naciye Sultanla (Abdülmecid'in torunu Şehzade Süleyman efendinin 1898 doğumlu kızı) evlenerek saraya damat olması da yine bu döneme denk gelir (1914). Enver Paşa kendisini zirveye ulaştıran basamakları yine kendi elleriyle çıkar? Bu başarıda saraya damat olmasının da önemli bir etkisinin olduğu ifade edilebilir. Enver Paşa'nın vatanseverliliği ve bu topraklara bağlılığı gerçek bir hakikattır, fakat hayalperesttir! Bu hayallerin zaman zaman birbirine karıştığı da inkar edilemez. İsmail Enver Paşa realist değil idealisttir ve gerçek bir değerlendirmeden hep uzaktır. Ataklığı Osmanlı devleti için hep tehlike arz etmiş idailist olduğu için de doğru seçim yapabilecek bir karar mekanizmasını onda görmek mümkün olmamıştır.

Gazi Mustafa Kemal Atatürk liderliğinde ki genç Cumhuriyet'in kurucusu tam tersi hep realist bir yaklaşım göstererek elinde ki imkanları da iyi kullanarak başarıya ulaşmıştır. Mustafa Kemal Atatürk Yarbay rütbesindeyken Enver Paşa'nın; paşalığa terfi etmesinden rahatsız olmuştur ve bu durumu dile getirmekten de çekinmemiştir. 1. Kurucu TBMM'de ki İttihat ve Terakki mebuslarının Enver paşanın Atatürk'ün yerine iktidara gelmesini istemeleri üzerine Enver Paşa'nın Anadolu'da ki milli mücadeleye katılma isteği kabul edilmez? Bu durumu 1921 yılında Moskova da bulunduğu sırada Ankara Hükümeti'nin temsilcisi Bekir Sami bey tarafından kendilerine bu istek iletmiştir. O dönemde, Ankara'da zaten gergin olan hava daha da gerilmemesi için böyle bir yol da tercih edilmiş olabilir.

1921 yılının Temmuz ayında Batum'da İttihat ve Terakki'nin kongresi yapıldı. 30 Temmuz da Ankara saldırısı başlayınca Anadolu ya girmeyi umud eden Enver Paşa 21 Eylül 1921 yılında kazanılan Sakarya meydan muharebesi ile birlikte bu hayali de boşa çıktı. 1921 Ekim ayında Buhara'ya gitti. Bir Turan imparatorluğu kurmak için uğraşıyordu. Savaş kaybede, kaybede Tacikistan'a sığındı. Sarıkamış ve Kanal facilarını yaşatan komutan nasıl olur'da bir Turan krallığı veya imparatorluğu kuracaktı? Milis kuvvetlerinden bir birlik tertip ederek başarı elde edebileceğini düşünmek bile esasında İsmail Enver Paşa'nın bütün kimliğini de ortaya koymaktadır. Düzenli Ordular ancak eğitim ve modern silahlarının sayesinde başarıya ulaşırlar.

İsmail Enver Paşa hayatında Alay komutanlığı dahi yapmamış hiç muharebe kazanmamış olan tecrübesinden çok gençliğinin getirdiği coşkuyla ordusunu komuta ediyordu? Amacı 1878 Berlin antlaşması ile kaybedilen toprakları geri almaktır ve bunda da başarılı olacağına inanmaktadır. Sarıkamış'ta Ordu komutanı Hasan İzzet Paşa'nın tüm uyarılarına rağmen soğuk kış şartlarında 1914 yazında Almanların Tenenberg'de bir çevirme yani kuşatma harekatı ile Rus ordusunu bozguna uğrattığı gibi o zorlu şartlarda Allahuekber dağlarını aşarak Sarıkamış ovasına inmek ve Rusları kuşatmak ister. Kötü hava şartları, soğuk ve karın, tipinin uyarılarına kulak asmaz ve taarruz emri verir. Ordusunu perişan eder soğuğa yenik düşürür?

Enver Paşa Müslümanlık ve Osmanlıcılık gibi padişaha bağlılığı yani sadakati en üst seviyededir. Onun için söylenebileceklerin başında en çarpıcı olanı, duygusal ve aceleci kişiliği sayesinde hep realiteden uzak olduğudur? Ama şu gerçeği de belirtmek gerekir İsmail Enver Paşa Osmanlı devletinde yetkili olduğu andan itibaren kimilerini de küstürerek bir çok subayı emekliye ayırarak orduya genç ve dinamik bir ruh getirmiştir. Gerek siyasi hesaplaşmalar nedeniyle, gerekse yeniden teşkilatlanma çalışmaları amacıyla yapılan bu işlemler sayesinde ordudan 2000 yakın asker ayrılmıştır. Kademeli olarak yapılması gereken revizyon birden, bire yapılınca orduda deneyimli subay kalmamıştır. Böylece karar mekanizması zayıflamış savaş tecrübesi olan komutanların yokluğu hissedilmiştir.
Bir çok cephede savaşan Osmanlı devleti mühtiş toprak kayıplarıyla artık küçülüyordu? 1. Dünya savaşında Almanyanın yenilmesiyle birlikte Osmanlı devletini Sevr antlaşmasına sürükleyen çöküşün ardından 1918 Kasım ayında ki Mondros mütarekesinin ağır şartlarının imzalanmasıyla birlikte, Enver Paşa ülkeyi terk ediyordu. Ve hazin sonun başlangıcı da böylece yaklaşıyordu. Orta Asya da kuracağı bir Turan krallığı için Tacikistan'a gitti, Pamir dağı eteklerinde kurban bayramında Belçivan yakınlarında Bolşevik Ruslarının yaptığı bir havan saldırıda hayatını kaybetti.

Çegan tepesinde 4 Ağustos 1922 yılında vurularak öldürüldüğünde 42 yaşında o eski ihtişamdan uzak yenik ve yalnız bir adamdı? Maceraperest olarak öldü fakat atikliği ve cesurluğu da hep hatırlanacaktır.
"Bir devletin kaderini tek kişi yazdı, o da yıkılıştı."
Ali KARACA
O4.08.2022
İSTANBUL