Cami, Müslümanların bir araya geldikleri ve içinde topluca ibadet ettikleri mabet; Cuma namazlarının kılındığı mekân. Namaz kılınan ana mekândan başka minare ve minber camilerde bulunan ana unsurlardandır. Bundan başka çoğu camiler gasilhane, yemekhane, şifahane, medrese ve benzeri yan kurumlarla birlikte bir külliye biçimindedir.
Mescit ise ilk fonksiyonları cami ile aynı iken, sonraki dönemlerde, toplumdaki değişim ve başkalaşıma paralel olarak ilk dönemlerindeki fonksiyonunu kaybederek zamanla içerisinde sadece namaz kılınan birer yapı haline geldiler.
Günümüzde mescit terimi, daha ziyade minaresi olmayan küçük yapılar için kullanılmaktadır; minareli yapılara ise cami adı verilmektedir.
Trabzon Sancağı ve kazalarında bulunan cami ve mescitleri salnamelerde verilen yıllara göre şöyle sıralayabiliriz.
TABLO: 1
Tablo 1 göre Trabzon Sancağında 1869 yılında 1037 cami ve 254 mescit görünmektedir.
Daha sonraki yıllara baktığımızda cami ve mescit sayılarında önemli oranda düşüş vardır. Bize göre bu farkın oluşmasındaki sebep, 1869 yılındaki verilen bilgilerin kazalarla birlikte nahiye ve köylerdeki cami ve mescit sayılarını da içermektedir. Diğer yıllarda verilen bilgilerde ise sadece kaza ve merkezlerindeki cami ve mescitler kayıt altına alındığından yıllar arasında böyle büyük bir fark çıkmaktadır.
1879-1880 Tarihli salnamelerde ise:
Trabzon merkez kazasında 271-Ordu Kazasında 179-Giresun Kazasında 109 cami ve mescit-Tirebolu Kazasında 42,
Rize Kazasında 143-Of Kazasında 296-Sürmene Kazasında 121-
Vakfıkebir Kazasında 33-Aybastı Kazasında 33-Görele Kazasında 61 cami ve mescit bulunmaktadır.
TABLO: 2
1902 -1903 yılları arasında yayınlanan salnamelere göre cami ve mescitleri şöyledir.
Tablo 2 ye göre 1902 tarihli salnamede Trabzon Sancağında 392 cami ve mescit, 1903 yılında 641 cami ve mescit ve 1904 yılında ise 642 cami ve mescit vardır.
Merkezi vilayette halkın dini konularda soru sorabileceği bir fetvahanede bir müftü bulunmaktadır
KİLİSELER
Kilise terimi hem Hıristiyanlık inancını benimseyenlerin oluşturduğu topluluk, hem mezhep, hem de Hıristiyanların günlük ve haftalık ibadetlerini yaptıkları ibadethanelerdir.
Manastır ise Hıristiyanlıkta din adamlarının cemaat halinde züh hayatı yasadıkları kurumlardır. Bazı dinlerde zahid din adamlarının cemaat halinde yaşadığı bina veya binalar topluluğudur. Dünyevileşen kilise ortamından ve bunun getirdiği yükümlülüklerden uzaklaşmak suretiyle Hıristiyan mükemmelliği idealini arama çabalarının yaşanıldığı kurum olan manastırlar genelde yüksek duvarlarla çevrili tek girişli geniş bir avlunun etrafına yerleştirilmiş bahçe ve keşiş hücrelerinin yanı sıra kilise, yemekhane, kütüphane ve mezarlık gibi birimleri barındıran kurumlardır.
Trabzon Vilayetinde bulunan Rum Metropolitliği dört serpiskoposluktan oluşmaktadır.
Birincisi: Trabzon Serpiskoposluğudur ki, dairesi tekmil Lazistan Sancağıyla Trabzon Sancağının Tirebolu, Gireson, Ordu kazalarını içine alır.
İkincisi: Gümüşhane Sancağından ibarettir.
Üçüncüsü: Samsun, Çarşamba Bafra Kazalarından müteşekkildir.
Dördüncüsü: Merkezi Niksar olmak üzere Ordu, Fatsa, Ünye, Terme Kazalarından ibarettir. Trabzon Sancağı dâhilinde bulunan ‘Sumela’ yani “ Meryem Ana” ve “Gümüşhane sancağı dâhilinde bulunan “Vazilona” ve “Piristera” manastırları doğrudan doğruya der saadetteki Rum Patrikhanesine bağlıdır.
Trabzon Ermeni Murahhası: Daire-i Ruhaniyesi Bafra’dan maada bütün Trabzon Vilayetinden ibarettir. Trabzon Ermeni Katolik Murahhaslığı: Daire-i Ruhaniyesi Merzifon ve Amasya tarafları dahi dâhil olmak üzere bütün Trabzon vilayetinden ibarettir.
Tablo 4
Tablo 4 e bakıldığında cami ve mescit sayılarında olduğu gibi, burada da bazı yıllar kilise ve manastır sayıları nahiye ve köyleri de içine aldığından verilen rakam yüksek çıkmıştır. Diğer yıllarda da kaza merkezleri göz önüne alınarak yapılan sayımlarda ise bu rakamlar çok aşağılara düştüğü gözlemlenmektedir.
**
1879-1880 tarihli salnamelerde kilise sayıları Trabzon’da 191- Ordu’da 50-Tirebolu’da 30-Rize’de 2- Of’da 6- Görele’de 2- Sürmene’de 13- Aybastı’da 6 ve Giresun’da ise sadece 35kilise vardır.
Tablo:5
Tablo 5’e baktığımız zaman özellikle Trabzon merkez sancağında 700 civarı kilise gözükmektedir. Bu rakam da diğer yıllarda verilen kilise sayılarıyla hiç uyuşmamaktadır. Bu sayılarda büyük bir olasılıkla yanlışlık söz konusu olsa gerek.
Araştırma: Davut Bulut
YORUMLAR